Ιστορία

Η κεραμική στη Σίφνο αποτελεί το αντικείμενο εργασίας των ντόπιων αγγειοπλαστών που με μεράκι δημιουργούν χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα φτιαγμένα από κόκκινο πηλό, ψημένα σε θερμοκρασία γύρω στους 1000ο C, συχνά εφυαλωμένα.

Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για την αγγειοπλαστική της Σίφνου, και δικαίως αφού η Σίφνος ταυτίζεται με την αγγειοπλαστική τέχνη.

Με τα πρώτα ευρήματα κεραμικής στη Σίφνο να ανάγονται στην περίοδο του μεσοκυκλαδικού Πολιτισμού (2000-1500 Πχ.) αποκαλύπτεται μια μακραίωνη σύνδεση του τόπου με την τέχνη.

Παρόλο που η εντοπιότητα των αντικειμένων δεν έχει ακόμα επιβεβαιωθεί,  με βάση τις ανασκαφές στις αρχαίες ακροπόλεις του νησιού συνάγεται ότι οι κύριες ασχολίες των κατοίκων ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία, η μεταλλουργία και η κεραμική.

Πέρα από την παραγωγή κεραμικών υπάρχουν αποδείξεις και για την ύπαρξη δικτύων μεταφοράς κεραμικών από την Σίφνο σε άλλα μέρη. Χαρακτηριστική είναι η μαρμάρινη  επιγραφή που βρέθηκε στην Καλαβρία  γραμμένη τον 3ο ή 2ο αιώνα π.Χ. στην Δωρική διάλεκτο και παραχωρούσε ατέλεια στους Σιφνιούς, προνόμιο που δεν ήταν και μικρό.  Ο Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος αναφέρεται σε αυτές τις εξαγωγές των επιτραπέζιων σκευών που ήταν περιζήτητα για την κομψότητα και για “το πολίτιμον της ύλης τους”.

Με άφθονα κοιτάσματα πυρίμαχης αργίλου, οι Σιφνιοί αγγειοπλάστες έχουν το προνόμιο  να μπορούν να παράξουν τον πηλό τους οι ίδιοι εξασφαλίζοντας έτσι την ποιοτική υπεροχή της πρώτης ύλης για την δημιουργία των ξακουστών πήλινων σκευών τους.

Στις αρχές του 18ου Άι. έχουμε την πρώτη γραπτή αναφορά για τα εξαιρετικά τσουκάλια που κατασκευάζονται στο νησί από τον Γάλλο περιηγητή και βοτανολόγο Τουρνεφόρτ. Ο κόκκινος πυρίμαχος πηλός είναι το βασικό συστατικό των δημιουργιών τους. Όταν ο πηλός αυτός ψηθεί σε κατάλληλη θερμοκρασία αποκτά τις ιδιότητες του και χρησιμεύει για την παραγωγή διάφορων πυρίμαχων σκευών για χρήση σε ηλεκτρικούς φούρνους ή ξυλόφουρνους.

Το όνομα Σιφνιός έγινε σταδιακά συνώνυμο με το Τσουκαλάς και τα αγγειοπλαστεία ονομάζονταν Τσικαλαριά λόγω της μαζικής παραγωγής σε τσικάλια, μαγειρικά σκεύη με μεγάλη ανθεκτικότητα πάνω στη φωτιά. Το τσουκάλι αποτέλεσε το κύριο μαγειρικό σκεύος στις Σιφνέικες οικογένειες και κύριο εξαγώγιμο προϊόν του νησιού. Από τον 19ο αι. οι αγγειοπλάστες της Σίφνου δεν περιορίστηκαν μόνο δραστηριότητα τους εντός του νησιού αλλά ανέπτυξαν εμπορική δράση τόσο στα γύρω νησιά όσο και σε πιο απομακρυσμένες περιοχές.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από την ίδρυση του ελληνικού κράτους οι Σιφνιοί πλανόδιοι αγγειοπλάστες έφερναν στην πατρίδα τους μέσω τις διακίνησης των προϊόντων τους σε όλο το Αιγαίο πολλαπλάσια έσοδα σε σχέση με αυτούς που τα διέθεταν μόνο στο νησί.  Η διασπορά των Σιφνιών αγγειοπλαστών συνέβαλε στην εξάπλωση της κεραμικής τεχνολογίας και της σιφναικής αγγειοπλαστικής παράδοσης σε τέτοιο βαθμό που σε πολλά νησιά ο αγγειοπλάστης ονομάζονταν Σιφνιός ακόμα κι αν δεν είχε καταγωγή από αυτό το νησί. Η εποχική μετανάστευση συχνά μετατρέπονταν σε μόνιμη είτε λόγω γάμου είτε επειδή οι τεχνίτες αναζητούσαν μια μονιμότερη απασχόληση σε ετήσια βάση. Η πρώτη καταγεγραμμένη μόνιμη εγκατάσταση Σιφνιού αγγειοπλάστη στην Αττική είναι αυτή του Αγγελή Παλαιού στο Μαρούσι το 1833. Στο ίδιο μέρος ακολούθησαν και πολλοί άλλοι λόγω του καλού νερού της περιοχής αλλά και της μεγάλης ζήτησης στην παραγωγή στάμνας.

Άλλοι αγγειοπλάστες εγκαταστάθηκαν στην Καλογρέζα, στο Χαλάνδρι, στην Αγία Παρασκευή, στα Καμίνια, στην Κρήτη, στην Πελοπόννησο, στη Λέσβο και αλλού ενώ δεν είναι σπάνια και η εγκατάσταση τους εκτός Ελλάδας, στα παράλια της Μικρής Ασίας ή και στην Αμερική. Ενδεικτικές των μετακινήσεων των αγγειοπλαστών είναι και πολλές ονομασίες σε νησιά των Κυκλάδων και αλλού όπως: “Σιφναικά”, “Τσικαλαρία”, “Σιφνέικος γιαλός”, Οδός “Σιφνίων Αγγειοπλαστών” στο Μαρούσι, κ.α.